Հայաստանի գետերը

Ծավ

Ծավ

Ծավ (Շիշկերտ, Բասուտ), գետ ՀՀ Սյունիքի մարզում, Արաքսի ձախ վտակը։ Կազմվում է Շիշկերտ և Մազրա վտակներով։

V-աձև հովտով հոսում է արևելք և մտնում Արցախի սահմանը։ Երկարությունը 42 կմ է (ՀՀ-ում՝ 27 կմ) է, ջրհավաք ավազանը՝ 356 կմ² (ՀՀ-ում՝ 195,5 կմ³), սնումը ձնաանձրևային է, վերին հոսանքում՝ ստորերկրյա ջրերից։ Հորդանում է ապրիլ-մայիսին։ Տարեկան միջին ծախսը 1,15 մ³/վրկ է, հոսքը՝ 36,2 միլիոն մ³։ Ծավի հովտում 1979 թվականի դրությամբ եղել է սոսու արգելավայր


Հերհեր

Հերհեր

Հերհեր, գետ ՀՀ Վայոց ձորի մարզում, Արփայի աջ վտակը։ Սկիզբ է առնում Թեքսարի լեռնաշղթայի հյուսիսարևելյան լանջերից՝ 3040 մ բարձրությունից։ Երկարությունը 28 կմ է, ջրհավաք ավազանը 174 կմ2։ Վերին հոսանքում առաջացնում է V-աձև հովիտ։ Սնումը խառն է, վարարումը՝ մայիսին։ Տարեկան միջին ծախսը՝ 1.89 խոր.մ/վրկ, հոսքը՝ 6 միլիոն խոր.մ։ Ջրերն օգտագործում են ոռոոգման նպատակով։


Հրազդան

Հրազդան

Ունի 141 կմ երկարություն։
Ավազանի մակերեսը 2650 կմ2 է (առանց Սևանա լճի)։ Սկիզբ է առնում Սևանա լճից, հոսում հարավարևմտյան ընդհանուր ուղղությամբ, անցնում Գեղարքունիքի, Կոտայքի մարզերով, Երևան քաղաքով, Արարատի մարզով ու թափվում Արաքսը։

Վերին հոսանքում մոտ 20 կմ հոսում է դեպի արևմուտք՝ այդ ընթացքում առաջացնելով գալարներ, միջին հոսանքում անցնում է նեղ ու խոր (120-150 մ) կիրճով, ստորին հոսանքում ուղղվում է դեպի հարավ-արևելք, դուրս գալիս Արարատյան դաշտ, դառնում հանդարտահոս ու ծովի մակարդակից 820 մ բարձրության վրա լցվում Արաքսը։

Գետի ընդհանուր անկումը կազմում է 1100 մ։ Բնական պայմաններում Հրազդանի սնումը 62,5%-ով ստորերկրյա է, հորդացումը՝ գարնանային, վարարումները՝ ամռանն ու աշնանը։ Ջրի տարեկան միջին ծախսը 22,6 մ³/վրկ է, առավելագույնը՝ 138 մ³/վրկ, նվազագույնը՝ 9 մ³/վրկ, տարեկան հոսքը 712 միլիոն մ³։

Հրազդանի վրա կառուցվել են Սևանի, Աթարբեկյան, Գյումուշի, Արզնիի, Քանաքեռի, Երևանի ՀԷԿ-երը, մի շարք ջրանցքներ, Երևանյան լիճը։


Ձկնագետ

Ձկնագետ

Ձկնագետ, գետ Գեղարքունիքի և Տավուշի մարզերում։ Սկիզբ է առնում Փամբակի լեռների Ուղեո լեռան արևելյան լանջերից և Ծովագյուղից 1 կմ հարավ թափվում Սևանա լիճ։ Երկարությունը 22 կմ է։


Մասրիկ

Մասրիկ

Մասրիկ, գետ Գեղարքունիքի մարզում։ Սկիզբ է առնում Արևելյան Սևանի լեռների հարավարևմտյան լանջերից և Ծովակ գյուղից հյուսիսում թափվում Սևանա լիճ։ Երկարությունը՝ 45 կմ։


Ձորագետ

Ձորագետ

Ձորագետ, Դեբեդի խոշոր վտակներից։ Երկարությունը 67 կմ է։ Սկիզբ է առնում Ջավախքի լեռնաշղթայի լանջերից։ Լեռնահարթավայրային տիպի գետ է։ Վերին հոսանքում՝ Լոռվա դաշտում, ունի հարթավայրային բնույթ՝ դանդաղահոս է, ցածրադիր, երբեմն ճահճապատ ափերով և հաճախ առաջացնում է գալարներ։ Միջին հոսանքում՝ Ստեփանավան քաղաքից ներքև, գետը, ընդունելով Տաշիր խոշոր վտակը, մտնում է խոր, մինչև 100-120 մ խորությամբ կիրճերի մեջ։ Գետահովիտը նեղանում է՝ վերածվելով կիրճի, այնուհետև նեղ ու խորը կանիոնի։ Ձորագետի ջրահավաք ավազնի մակերեսը 1460 կմ2 է։

Առավել խոշոր վտակը Տաշիր գետն է, որը սկիզբ է առնում Վիրահայոց լեռնաշղթայի լանջերից, հոսում Լոռվա սարահարթով, թափվելով Ձորագետ՝ գետաբերանից 28 կմ հեռավորության վրա։ Վերին հոսանքում Գարգառ վտակն ընդունելուց հետո հովիտը լայնանում է, Ձորագետը միանում է Փամբակ գետին և սկզբնավորում Դեբեդ գետը։

Գետն ունի արևելք-հարավ-արևելք ուղղություն և մոտիկ է Բազումի լեռնաշղթայի ստորոտին, հետևաբար ավելի երկար վտակները միանում են ձախից, ինչպես օր.՝ Սևաբերդը, Տաշիրը, Ուռուտը, Հովանաձորը, որոնցից առաջին երկուսն ավելի ջրառատ են։ Աջակողմյան վտակներից են Չքնաղը և Գարգառը։

Գետի սնումը խառն է. 53.2%-ը կազմում են ձնաանձրևային, իսկ 46.8%-ը՝ ստորերկրյա ջրերը։ Վերջին ցուցանիշը Դեբեդի ավազանում ամենամեծն է։

Ձորագետի ջրերն օգտագործվում են ոռոգման և էլեկտրաէներգիա ստանալու նպատակներով։ Նրա գետաբերանում 1932 թվականին կառուցվել և գործում է Ձորագետի ջրային էլեկտրակայանը՝ 22.2 հազար կվտ ընդհանուր հզորությամբ, իսկ Ստեփանավան քաղաքի մոտ՝ Ստեփանավանի փոքր ջրէկ-ը։ Ձորագետի վտակ Տաշիրից սկիզբ է առնում Լոռվա ջրանցքը /50 կմ/, որը ձգվում է մինչև Դեբեդ գետ և ոռոգում ավելի քան 4000 հա հողատարածություն։


Մանթաշ

Մանթաշ

Մանթաշ (ստորին հոսանքում՝ Կարկաչուն), գետ Հայաստանի Հանրապետության Շիրակի մարզում, Կարկաչանի վերին հոսանքը։ Սկիզբ է առնում Արագած լեռնազանգվածի հյուսիսարևմտյան լանջից՝ 3480 մ բարձրությունից։ Երկարությունը 32 կմ է, ջրհավաք ավազանը՝ 38, 5 կմ2։ Հոսում է տաշտակաձև, ապա՝ V-աձև հովտով։ Սնումը խառն է, վարարումը՝ մայիս-հունիսին։

Տարեկան միջին ծախսը 0, 42 մ3/վ (Մեծ Մանթաշ գյուղ) է։ Գետահովտում շատ են քաղցրահամ և հանք, աղբյուրները, գեղատեսիլ ջրվեժներն ու սահանքները։ Մանթաշի վերին հոսանքում է Մանթաշի ջրամբարը։


Մանիշկա

Մանիշկա

Մանիշկա, գետ Վայոց ձորի մարզում։ Սկիզբ է առնում Թեքսարի լեռների հարավարևմտյան լանջերից և Մալիշկա գյուղից 2,5 կմ հարավ-արևմուտքում աջից միախառնվում Արփա գետին։ Երկարությունը՝ 16 կմ։


Մեծամոր (Սևջուր)

Մեծամոր

Սևջուր կամ Մեծամոր, Հայաստանի գետերից է։ Ունի 40 կիլոմետր երկարություն, ՀՀ մյուս գետերի համեմատությամբ ամենահաստատուն ռեժիմ ունեցող գետն է։ Սկիզբ է առնում Մեծամոր լճից և սնվում Արագածի ստորոտում գտնվող աղբյուրներից, հոսում է շատ դանդաղ, մեծ մասամբ ճահճապատ ափերի միջով և ապա թափվում Արաքս։ Նրա ակունքները, ինչպես և Մեծամոր լճի ճահճացած ափերը, օգտագործում են կուղբի (ջրշան) պահպանման ու բազմացման համար։
Սևջուրն Արաքսի գետախառնուրդից մոտ 15 կիլոմետր հեռավորության վրա իր մեջ է ընդունում Քասախ գետը և դառնում Հայաստանի ամենաջրառատ գետերից մեկը։


Մարմարիկ

Մարմարիկ

Մարմարիկ, գետ Հայաստանի Կոտայքի մարզում, Հրազդանի աջ վտակը։ Սկիզբ է առնում Փամբակի լեռնաշղթայի հարավային լանջերից՝ 2520 մ բարձրությունից։ Երկարությունը՝ 37 կմ է, ջրհավաք ավազանը՝ 427 կմ2։ Վերին և միջին հոսանքներում հոսում է կիրճանման, անտառապատ հովտով։ Մեղրաձոր գյուղից հովիտն ընդարձակվում է, ձեռք բերում հարթավայրային բնույթ։ Գետի հոսքը ձևավորվում է Փամբակի և Ծաղկունյաց լեռնաշղթաներից հոսող գետակների ջրերով։ Սնումը հալոցքային (55%) և ստորերկրյա (27%) է, վարարումը՝ գարնանը, որի ընթացքում ձևավորվում է տարեկան հոսքի 74%-ը։ Տարեկան միջին ծախսը 5,4 մ3/վ է, առավելագույնը՝ 87 մ3/վ, հոսքը՝ 170 միլիոն մ3։ Ջրերն օգտագործվում են ոռոգման և արդյունաբերական ձեռնարկությունների ջրամատակարարման նպատակներով։ Գետահովիտն ունի ռեկրեացիոն մեծ հնարավորություններ, այնտեղ գործում է ամառային հանգստան տների համալիր։ Մարմարիկի հովտում է «Հանքավան» ջրի հանքավայրը։


Մեղրաձոր

Մեղրաձոր

Մեղրաձոր (Գոմուր), գետ ՀՀ Կոտայքի մարզում, Մարմարիկի ձախ վտակը։ Սկիզբ է առնում Փամբակի լեռնաշղթայի հարավային լանջերից՝ 2820 մ բարձրությունից։ Երկարությունը 14,7 կմ է, ջրհավաք ավազանը՝ 114 կմ²։ Գետահովիտը V-աձև է։ Սնումը հիմնականում ձնաանձրևային (56%) է, վարարումը՝ ապրիլ-հունիսին։ Տարեկան միջին ծախսը 1,67 մ³/վ է։ Գետահովիտն ունի կազդուրիչ-վերականգնող նշանակություն։ Ջրերն օգտագործվում են ոռոգման նպատակով։


Մեղրի

Մեղրի

Մեղրի, գետ Հայաստանի Սյունիքի մարզում, Արաքսի ձախ վտակը։ Սկիզբ է առնում համանուն լեռնաշղթայի հարավային լանջերից՝ մոտ 3300 մ բարձրությունից։ Արաքս է թափվում ծովի մակարդակից 500 մ բարձրության վրա։ Երկարությունը 36 կմ է, ջրհավաք ավազանը՝ 336 կմ2։ Վերին հոսանքում գետահովիտը V-աձև է, ստորինում՝ լայն։ Սնումը հիմնականում ձնաանձրևային (68%) է, վարարումը՝ գարնանը, որի ընթացքում ձևավորվում է տարեկան հոսքի 71%-ը։ Տարեկան միջին ծախսը 3, 31 մ3/վ է, առավելագույնը՝ 87, 5 մ3 /վ (12.4.1956, Մեղրի), հոսքը՝ 104, 5 միլիոն մ3։ Ջրերն օգտագործվում են ոռոգման նպատակով։


Շաղափ

Շաղափ

Շաղափը հեղեղատար գետ է Արարատի մարզում` Վեդիի ձախակողմյան վտակներից։ Վեդիի մեջ է թափվում Ուրցաձոր գյուղի մոտ։ Գետաբերանի մոտավոր աշխարհագրական կոորդինատներն են հս.լ. 39°55՛16՛՛ արլ.ե. 44°48՛21՛՛: Հոսում է հյուսիսարևմտյան ուղղությամբ։ Երկարությունը մոտ 17,5 կմ է, ջրահավաք ավազանի մակերեսը` մոտ 145 կմ2։


Ողջի

Ողջի

Ողջի (հնացած՝ Օխչի չայ), գետ Հայաստանում և Արցախում։

Ողջի գետը Զանգեզուրի մեծությամբ երկրորդ գետն է՝ 85 կիլոմետր երկարությամբ, որն սկիզբ է առնում Կապուտջուղի գագաթամերձ լանջերից և հոսում մեծ մասամբ անտառապատ խոր կիրճով։ Կաշկանդված մեծ մասամբ գրանիտե ժայռերի մեջ, Ողջիի ծայրաստիճան նեղ հովիտը տեղ-տեղ ներկայացնում է ահավոր անդունդ, որի մեջ մոլեգնող գետերը իր հսկայական մեխանիկական ուժի շնորհիվ պոկում է լեռներից վիթխարի ժայռաբեկորներ, մանրացնում դրանք և տանում հասցնում մինչև Արաքս։

Ողջի գետը ունի մեծ անկում, որը գետի վերին հոսանքում մեկ կիլոմետրի վրա հասնում է 60 մետրի։ Ողջի գետի վտակն է Վաչագան գետը։

Ողջի գետի ակունքները երբեմն կոչվել են Գեջանան։


Որոտան

Որոտան

Որոտան, գետ Հայաստանում։ Սյունիքի մայր գետն է, Արաքսի ձախ վտակը։ Սկիզբ է առնում Սյունիքի բարձրավանդակի հյուսիսարևմտյան լանջերից՝ 3045 մ բարձրության վրա գտնվող Խալխա լճակից ու հարակից աղբյուրներից, իր մեջ է ընդունում ևս մի քանի մանր լճակներից հոսող առվակների, ինչպես նաև Գորայք գյուղի աղբյուրների ջուրը, ապա դեպի հարավ-արևելք ուղղությամբ հոսում Սիսիանի, Գորիսի տարածաշրջանների տարածքով, ներառում Հագարի Աղվանո վտակը և Միջնավան կայարանից միախառնվում Արաքսին։ Երկարությունը 178 կմ է, ՀՀ սահմաններում՝ 119 կմ, ավազանը 5650 կմ2, ՀՀ սահմաններում 2300 կմ2։
Որոտան գետի վրա կառուցված է հիդրոկայանների կասկադ՝ երեք հիդրոկայաններով՝ 404,2 մեգավատտ հզորությամբ, տարեկան 1,1 միլիարդ կՎտ·ժամ էլեկտրաէներգիայի արտադրությամբ, և չորս ջրամբարներով (Սպանդարյանի, Անգեղակոթի, Տոլորսի, Շամբի)։ Սպանդարյանի ջրամբարից կառուցվել է 22 կմ երկարությամբ Արփա-Սևան թունելը, որը տարեկան 200 միլիոն մ³ ջուր է տեղափոխում Սևանա լիճ։
Գետի սնումը խառն է, ջրի կեսից քիչ պակաս՝ մոտ 40 տոկոս ստացվում է լճակներից ու աղբյուրներից, որոնք բխում են առավելապես ձախափնյա լանջից, ստորերկրյա ջրերով հարուստ Սյունիքի բարձրավանդակից։
Որոտանը համեմատաբար ջրառատ գետ է. նրա տարեկան հոսքը կազմում է մինչև 600-700 միլիոն խմ։
Որոտանի հոսանքը սրընթաց է, ունի հունի մեծ անկում, որը կազմում է 0,012, այսինքն՝ մեկ կիլոմետրին 12 մետր։
Որոտան գետը վերին հոսանքում կոչվում է Բազարչայ, ստորին հոսանքում՝ Բարգուշատ։


Սելիմագետ

Սելիմագետ

Սելիմագետ, գետ Վայոց ձորի մարզում։

Սկիզբ է առնում Վարդենիսի լեռների հարավային լանջերից և Շատին գյուղում աջից միախառնվում Եղեգիս գետին։ Երկարությունը 22 կմ է։


Վարդենիս

Վարդենիս

Վարդենիս, Ազնվաձոր, Գյոզալդարա, Գյուզալդարայի չայ, Գյոզելդերե, Գոլատակա գետ, Գոլատակու գետ, Թուխաղլա, Թուխդուզու, Թոփտուլու, Կյոզելտերե, Վարդենիկ, Վարդենոնց, Վարդենոց, Վարդենոց գետ, Վարդենունց, Քոլատակի գետ, Քոլատակու գետ, գետ Գեղարքունիքի մարզում՝ Սևանա լճի ավազանում։ Սկիզբ է առնում Վարդենիսի լեռնաշղթայի կենտրոնական մասի հյուսիսային լանջերից՝ 3215 մ բարձրությունից։ Երկարությունը 28 կմ է, ջրհավաք ավազանը՝ 116 կմ²։ Գետահովիտը վերին և միջին հոսանքներում V-աձև է, ստորինում լայնանալով՝ դուրս է գալիս մերձլճային հարթավայր և Վարդենիկ գյուղից հյուսիս թափվում Սևանա լիճը։ Սնումը ձնաաևձրևային է, վարարումը՝ գարնանը։ Տարեկան միջին ծախսը 1,87 մ³/վ է, հոսքը՝ 55, 8 միլիոն մ³։ Սելավատար է։ Ձմռանը սառցակալում է։ Ջրերն օգտագործվում են ոռոգման նպատակով։


Վեդի

Վեդի

Վեդին գետ է ՀՀ Արարատի մարզում՝ Արաքսի ձախակողմյան վտակներից։ Սկիզբ է առնում Գեղամա լեռնաշղթայի ծայր հարավում ընկած Մանկունք լեռնագագաթի հարավարևելյան լանջերի՝ մոտ 2700 մ բարձրություններից։ Հոսքի ընդհանուր ուղղությունը հարավարևմտյան է։ Վերին հոսանքում գետն ունի լեռնային բնույթ։ Ստորին հոսանքում անցնում է Արարատյան հարթավայրով ու թափվում Արաքսը Եղեգնավան գյուղից մոտ 2 կմ հարավ՝ ծովի մակարդակից մոտ 810 մ բարձրության վրա։ Ակունքի մոտավոր աշխարհագրական կոորդինատներն են հս.լ. 40°00՛30՛՛ արլ.ե.45°04՛44՛՛, գետաբերանինը՝ հս.լ.39°49՛21՛՛ արլ.ե. 44°37՛15՛՛։ Վեդիի երկարությունը 58 կմ է, ջրահավաք ավազանի մակերեսը 633 կմ², որի մի մասը մտնում է Խոսրովի անտառ արգելոցի մեջ։ Խոշոր վտակներից են Մանկունքը (կամ Մանկուկ, Քյուսուզչայ), Սպիտակաջուր (Աղսու), Խոսրովը, Շաղափը ու Կոտուցը (Կետուզչայ) (վտակները ներկայացված են ըստ Վեդիի մեջ թափվելու հերթականության)։ Ջրի միջին տարեկան ծախսը մոտ 2,3 մ³/վրկ է, հոսքը՝ մոտ 72 միլիոն մ³։ Սնումը հիմնականում հալոցքային (47%), ստորերկրյա (42%) ու անձրևային է։ Հորդանում է մարտից մինչև հունիս, որի ընթացքում ձևավորվում է տարեկան հոսքի 70%-ը։ Ջուրը օգտագործվում է գյուղատնտեսական նպատակներով։ Սակավաջուր տարիներին ու ոռոգման շրջանում գետը հաճախ Արաքսին չի հասնում։


Փամբակ

Փամբակ

Փամբակ, Դեբեդի հիմնական վտակը և նրա վերին հոսանքը։ Գետի ակունքը Ջաջուռի թամքոցի արևելյան լանջին գտնվող աղբյուրն է, որը գտնվում է Շիրակի և Փամբակի լեռնաշղթաների հատման մասում։ Գետի ավազանը 1370 քկմ է։ Շրջապատված է՝ հյուսիսից Բազումի, հարավից՝ Փամբակի լեռնաշղթաներով։ Գետահովիտն ընդարձակ կիրճ է, որը գետաբերանի հատվածում փոխվում է խորը կանիոնի։ Առավել խոշոր վտակը Գետիկն (Չիչխան) է, որը Փամբակ գետ է թափվում գետաբերանից 52 կմ հեռավորության վրա։


Քասաղ

Քասաղ

Քասաղ, Աբարան, գետ Հայաստանում։ Երկարությունը 89 կմ է, ավազանի մակերեսը՝ 1480 կմ2։

Քասաղի ակունքները երկու փոքրիկ գետակներ (առվակներ) են, որոնցից մեկն սկսվում է Արագածից, իսկ մյուսը՝ Փամբակի լեռնալանջերից։ Նրանք երկուսն էլ մեծ մասամբ հոսում են հարթ մարգագետիններով և ապա, միանալով միմյանց, առաջացնում Քասաղ գետը։

Քասաղը վերին հոսանքում դանդաղահոս է և սակավաջուր, իսկ միջին հոսանքում դառնում է բավական ջրառատ ու արագահոս։ Այստեղ, հատկապես Աշտարակի և Օշական գյուղի շրջանում, նա հոսում է խոր ձորի միջով։ Գետաբերանային մասում նա բաժանվում է մի քանի բազուկների և թափվում Սև ջուր։ Ստորին հոսանքում՝ Արարատյան դաշտի սահմաններում, Քասաղի ջրերը գրեթե ամբողջովին օգտագործվում են շրջակա գյուղերի ցանքատարածությունները և այգիները ոռոգելու համար։ Այդ է պատճառը, որ այստեղ ամռան ամիսներին (ջրի ամենաուժեղ գոլորշիացումների շրջանում) Քասաղը իսպառ ցամաքում է։